Według przekazów prawa miejskie zostały mu przyznane w roku 1257 przez księcia Ziemowita. Był trzecim, po Warszawie i Płocku, miastem na Mazowszu z murowanymi fortyfikacjami. Dziś zresztą można zobaczyć fragment nie tylko murów obronnych ale i układ pierwszej bramy wjazdowej do miasta, odkrytej w trakcie niedawnych prac remontowych ulicy Świętojańskiej a mądrze wkomponowanej w jezdnię.
Pułtusk - ulokowany nad Narwią w północnej części Mazowsza a na skraju Puszczy Białej - może poszczycić się jednym z najdłuższych Rynków w Europie - ma aż 380 metrów! Oś rynku wyznaczają dwie historyczne budowle: dzwonnica kolegiacka i Dom Polonii z Kaplicą św. Magdaleny mieszczącą się na podgrodziu danego zamku biskupów płockich. Między nimi, w centrum placu rynkowego posadowiono stylowy miejski Ratusz. Z Ratuszem sąsiaduje gotycka wieża ratuszowa o wysokości 30 m, która jest siedzibą Muzeum Regionalnego, a z jej szczytu podziwiać można wspaniałą panoramę miasta. To zresztą nie jedyny taki wysokościowy punkt widokowy na miasto: "po znajomości" można wejść na wieżę Domu Polonii, lub na niedawno otwartą po remoncie Dzwonnicę zlokalizowaną przy Bazylice.
Na północnym krańcu rynku bieleją ściany bazyliki Zwiastowania NMP i św. Mateusza. Trzynawową, gotycką świątynię wzniesiono w 1449 r. z fundacji biskupa Pawła Giżyckiego. Sto lat później na zlecenie biskupa Andrzeja Noskowskiego architekt Jan Baptysta z Wenecji dobudował renesansową boczną kaplicę. Ten sam artysta podjął się przebudowy sklepienia nawy głównej. Sufit ozdobiony geometryczną siecią połączonych kół nazwano "sklepieniem pułtuskim" i powtórzono w innych świątyniach Mazowsza (m.in. w Broku nad Bugiem).
Najdłuższe rynki znajdują się w Myszyńcu (430 m) i Pułtusku (380 m), a w Chojnowie, Magnuszewie i Sławatyczach mają one boki o długości ponad 300 m. Z kolei największe place rynkowe w Polsce znajdują się w Olecku (64 288 m²), Latowiczu (o powierzchni ok. 43 000 m²), Krakowie (o powierzchni ok. 40 000 m²), Tarnogrodzie (niecałe 40 000 m²), Wrocławiu (prawie 40 000 m², a wraz z rynkiem pomocniczym około 48 500 m²). [Wikipedia]
Prostokątny plac pułtuskiego Rynku, wybrukowany tzw. „kocimi łbami”, stanowi serce starej części miasta, nazywanej przez miejscowych Wyspą - ten teren otoczony jest bowiem dwoma kanałami przepływającymi przez miasto. Podczas rozbudowy Pułtuska, w pierwszej połowie XV w. nadano mu obecne wymiary 400 x 50 m. W ciągu frontowych elewacji budynków zachowały się klasycystyczne kamienice z pierwszej połowy XIX w.
Czterystumetrowy plac stanowi obecnie miejsce spotkań mieszkańców miasta. To tutaj odbywają się liczne imprezy, między innymi Wielki Jarmark Średniowieczny, czy też dni świętego Mateusza – patrona Pułtuska. Najdłuższy rynek jest także ogólnomiejskim parkingiem i ... placem targowym oraz kwiatowym. Przez kilka ostatnich lat, Rynek wraz z przyległymi uliczkami przeszedł gruntowną przebudowę i modernizację - ale pod okiem konserwatorów zabytków - bowiem cały układ architektoniczny Wyspy podlega ochronie. Dziś wyrównano otaczające plac ulice, ułożono bazaltowe jezdnie i chodniki, nasadzono nowe drzewa i pojawiły się malownicze elementy małej architektury.
