Kiedy wypłacane jest odszkodowanie za wywłaszczenie?

Termin wypłaty odszkodowania za wywłaszczenie pod drogę

Wielu właścicieli nieruchomości podlegających wywłaszczeniu pozostaje w błędnym przekonaniu co do terminu otrzymania należnego im odszkodowania. Źródłem tych nieporozumień jest m.in. specyfika przepisów zawartych w Ustawie z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tzw. specustawa drogowa). 

Z perspektywy przeciętnego obywatela niezrozumiałe może być to, że możliwe jest odebranie nieruchomości przed wypłatą jakichkolwiek środków z odszkodowania. Tymczasem w świetle przepisów specustawy drogowej to właśnie taka kolejność zdarzeń jest normą. Inwestor wchodzi w posiadanie nieruchomości na podstawie zezwolenia na realizację inwestycji drogowej (decyzji ZRID), natomiast dopiero później właściwy organ ustala wysokość należnego odszkodowania. 

Termin na ustalenie wysokości odszkodowania wynosi odpowiednio:

• 30 dni od dnia, w którym decyzja ZRID stała się ostateczna, a więc po przejściu prawa własności na Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego,
• 60 dni od dnia nadania decyzji ZRID rygoru natychmiastowej wykonalności, który umożliwia inwestorowi objęcie nieruchomości w posiadanie, mimo że własność nie została jeszcze przeniesiona.

Należne za wywłaszczenie odszkodowanie powinno być słuszne, czyli ustalone zgodnie z obowiązującymi przepisami. Trzeba jednak mieć świadomość, że samo ustalenie odszkodowania nie jest równoznaczne z jego natychmiastową wypłatą.

Warunki wypłaty odszkodowania za wywłaszczenie pod drogę

Do wypłaty odszkodowania może dojść dopiero wówczas, gdy:

• decyzja ZRID stanie się ostateczna,
• decyzja ustalająca wysokość odszkodowania również stanie się ostateczna,
• od dnia doręczenia decyzji ustalającej odszkodowanie upłynie 14 dni – po tym czasie inwestor zobowiązany jest do dokonania wypłaty.

Warto podkreślić, że jakiekolwiek odwołanie – złożone przez wywłaszczonego lub przez inwestora (np. GDDKiA) – skutecznie blokuje bieg terminu do wypłaty. Decyzja administracyjna nie może stać się ostateczna aż do zakończenia postępowania odwoławczego.

Długość postępowań odwoławczych w przypadku wywłaszczeń

W praktyce szczególnie uciążliwe są przewlekłe postępowania odwoławcze. W przypadku decyzji ZRID wydawanych przez wojewodów, organem odwoławczym jest właściwy minister, a postępowania toczące się na tym szczeblu potrafią trwać wiele miesięcy lub nawet lat. Może więc dochodzić do sytuacji, w której budowa jest już zaawansowana, natomiast byli właściciele nieruchomości wciąż nie otrzymali środków pieniężnych należnych z tytułu wywłaszczenia.

Zaliczka na poczet odszkodowania za wywłaszczenie – kiedy przysługuje?

W celu złagodzenia skutków opóźnień ustawodawca przewidział możliwość wypłaty zaliczki. Na wniosek strony inwestor zobowiązany jest do wypłaty 70% kwoty ustalonego odszkodowania, o ile spełnione są łącznie następujące warunki:

• została wydana decyzja ZRID,
• została wydana decyzja ustalająca wysokość odszkodowania (nie musi być ostateczna),
• strona złożyła wniosek o wypłatę zaliczki,
• od złożenia wniosku upłynęło 30 dni.

Warto przy tym zaznaczyć, że zaliczka podlega zwrotowi, jeżeli:

• decyzja ZRID zostanie uchylona (np. w wyniku odwołania),
• ostateczna wysokość odszkodowania będzie niższa od wypłaconej zaliczki.

Może to prowadzić do poważnych konsekwencji finansowych, zwłaszcza gdy środki z zaliczki zostały już przeznaczone na nabycie nowego domu.

Niewykonywanie ustawowych terminów przez organy

Odrębną kwestią jest przewlekłość postępowań administracyjnych. Terminy wskazane w przepisach – 30 lub 60 dni – są w praktyce nagminnie przekraczane. Postępowania dotyczące ustalenia wysokości odszkodowania lub rozpoznania odwołań mogą ciągnąć się miesiącami, co w oczywisty sposób pogłębia frustrację właścicieli.