Rodzaje niezborności – czym się różnią i jak je rozpoznać?

Rodzaje niezborności (astygmatyzmu) różnią się między sobą pod względem przyczyn, lokalizacji i rodzaju załamania światła w oku. Niezborność to wada refrakcji, która powoduje zniekształcone widzenie, zarówno z bliska, jak i z daleka. Objawia się rozmazanym obrazem, trudnością w rozpoznawaniu detali oraz szybkim zmęczeniem oczu. Dokładne zrozumienie, jakie są rodzaje niezborności, umożliwia precyzyjniejszą diagnostykę i skuteczniejsze dopasowanie odpowiedniej metody korekcji.

Czym jest niezborność – krótkie wprowadzenie

Niezborność, czyli astygmatyzm, wynika z nieregularnej krzywizny rogówki lub soczewki oka, która prowadzi do nierównomiernego załamywania promieni świetlnych. W zdrowym oku światło skupia się w jednym punkcie siatkówki, tworząc wyraźny obraz. Gdy jednak rogówka ma kształt bardziej owalny niż kulisty – przypominający piłkę do rugby – promienie świetlne ogniskują się w różnych punktach. Skutkuje to rozmazanym, czasem podwójnym obrazem i obniżeniem jakości widzenia. Rodzaje niezborności klasyfikuje się według różnych kryteriów: lokalizacji wady, kierunku osi refrakcji oraz obecności współistniejących wad, takich jak krótkowzroczność lub nadwzroczność.

Niezborność regularna – najczęstszy typ wady

Najczęściej spotykanym typem jest niezborność regularna, która charakteryzuje się stałym, przewidywalnym układem osi refrakcyjnych. W tym przypadku rogówka ma dwa różne promienie krzywizny, ale są one ułożone prostopadle do siebie. Obraz zostaje rozciągnięty w jednym kierunku – pionowym lub poziomym – w zależności od dominującej osi. Regularna niezborność może być łatwo skorygowana za pomocą okularów z soczewkami cylindrycznymi lub soczewek kontaktowych torycznych. Jest to typ wady, który najczęściej występuje od urodzenia i nie pogarsza się gwałtownie, o ile nie jest wynikiem choroby. Rodzaje niezborności regularnej obejmują m.in. astygmatyzm prosty, odwrotny i skośny, w zależności od ułożenia osi refrakcyjnych.

Niezborność nieregularna – trudniejsza w korekcji

W przypadku niezborności nieregularnej, krzywizna rogówki jest niesymetryczna i nie można wyróżnić dwóch prostopadłych osi załamania światła. Powierzchnia rogówki jest zniekształcona, a promienie świetlne załamują się w sposób nieprzewidywalny. Taki typ niezborności występuje najczęściej w wyniku urazów, zabiegów chirurgicznych lub chorób, takich jak stożek rogówki (keratoconus). Objawy są zwykle bardziej nasilone niż w przypadku formy regularnej – pacjent może widzieć podwójne kontury, mieć trudności z adaptacją wzroku oraz cierpieć na częste bóle głowy i zmęczenie oczu. Korekcja tej formy wady jest znacznie trudniejsza i zazwyczaj wymaga zastosowania twardych soczewek kontaktowych RGP lub hybrydowych. W skrajnych przypadkach konieczne może być leczenie chirurgiczne. Właściwe rozpoznanierodzaju niezbornościjest w tym przypadku kluczowe dla skutecznej terapii.

Niezborność prosta, złożona i mieszana – klasyfikacja refrakcyjna

Kolejnym podziałem, który dotyczyrodzajów niezborności, jest klasyfikacja na podstawie współistniejących wad wzroku, czyli rodzaju załamania światła w osi poziomej i pionowej.

• Niezborność prosta – jedna z osi załamuje światło prawidłowo (emmetropia), a druga wykazuje wadę – może to być krótkowzroczność (niezborność krótkowzroczna prosta) lub nadwzroczność (niezborność nadwzroczna prosta).
• Niezborność złożona – obie osie wykazują tę samą wadę refrakcji, np. obie są krótkowzroczne lub obie nadwzroczne.
• Niezborność mieszana – w jednej osi występuje krótkowzroczność, a w drugiej nadwzroczność. Jest to najbardziej złożona forma, która może znacząco obniżać jakość widzenia.

Różnerodzaje niezbornościwedług tej klasyfikacji wymagają indywidualnie dobranych soczewek korekcyjnych, a w przypadku bardziej skomplikowanych przypadków – dodatkowych badań topograficznych rogówki.

Rodzaje niezborności według osi – prosty, odwrotny i skośny

W okulistyce stosuje się również klasyfikacjęrodzajów niezbornościze względu na oś refrakcji:

• Astygmatyzm prosty (z osi pionowej) – najsilniejsza moc refrakcyjna znajduje się w pionowej osi (około 90°), co oznacza, że rogówka bardziej załamuje światło w kierunku pionowym.
• Astygmatyzm odwrotny (z osi poziomej) – najmocniejsze załamanie światła następuje w osi poziomej (około 180°).
• Astygmatyzm skośny – główne osie załamania światła znajdują się pomiędzy 30° a 60° lub 120° a 150°, czyli są odchylone od pionu i poziomu.

Ta klasyfikacja pomaga specjalistom precyzyjnie dobrać parametry soczewek cylindrycznych lub kontaktowych torycznych, które muszą odpowiadać konkretnemu ułożeniu osi w oku pacjenta. Nieprawidłowe dobranie osi korekcyjnej skutkuje brakiem ostrości widzenia, mimo zastosowanej korekcji.

Objawy różnych rodzajów niezborności – jak je rozpoznać?

Niezależnie od rodzaju, niezborność daje objawy, które mogą znacząco wpływać na jakość życia. Najczęściej pojawia się rozmazane widzenie – zarówno na bliską, jak i daleką odległość. Pacjenci często skarżą się na zniekształcone kształty, trudności z czytaniem, rozpoznawaniem twarzy i częste mrużenie oczu. Objawem towarzyszącym może być także uczucie napięcia oczu, pieczenie, a nawet łzawienie. Dodatkowo wielu pacjentów zróżnymi rodzajami niezbornościdoświadcza bólów głowy, zawrotów czy trudności z koncentracją, szczególnie podczas pracy przy komputerze lub czytania. Jeśli którekolwiek z tych objawów pojawiają się regularnie, warto niezwłocznie udać się do okulisty lub optometrysty i przeprowadzić szczegółowe badanie refrakcji.