Pektorał oraz pierścień jako obowiązkowe Insygnia uroczystego stroju Biskupa

Insygnia biskupie, pontyfikalia, znaki pasterskiej władzy i liturgicznej posługi. Każdy biskup wraz z konsekracją otrzymuje pierścień Biskupa, pektorał i inne insygnia świadczące o jego wysokiej pozycji w hierarchii kościelnej. Skąd wzięły się owe symbole? Jaka jest ich historia i z czego są wykonywane?

Pierścień Biskupa - stały, drogocenny element wizerunku Biskupa

Biskupa - wysokiego hierarchę Kościoła - na pierwszy rzut oka rozpoznamy właśnie po drogocennym klejnocie na jego serdecznym palcu. Zakładany na prawą dłoń pierścień Biskupa jest symbolem zaślubin hierarchy z diecezją, a także nawiązaniem do miłości Jezusa Chrystusa - Zbawiciela. Pierścień ma kształt okręgu, który stanowi alegorię braku początku i końca, jak również, wspomnianej mesjaszowej miłości, która nie ma absolutnie żadnych granic. Symbolizm klejnotu odnosi się również do samego Biskupa oraz jego obowiązków względem swojej diecezji. Wieczna i niezmienna - te przymiotniki najlepiej opisują zarówno główne cechy posługi Biskupa, jak i alegoryczność podstawowego biskupiego insygnium.

Insygnia biskupie, pontyfikalia, znaki pasterskiej władzy i liturgicznej posługi. Każdy biskup wraz z konsekracją otrzymuje pierścień Biskupa, pektorał i inne insygnia świadczące o jego wysokiej pozycji w hierarchii kościelnej. Skąd wzięły się owe symbole? Jaka jest ich historia i z czego są wykonywane?

Pierścień Biskupa - stały, drogocenny element wizerunku Biskupa

Biskupa - wysokiego hierarchę Kościoła - na pierwszy rzut oka rozpoznamy właśnie po drogocennym klejnocie na jego serdecznym palcu. Zakładany na prawą dłoń pierścień Biskupa jest symbolem zaślubin hierarchy z diecezją, a także nawiązaniem do miłości Jezusa Chrystusa - Zbawiciela. Pierścień ma kształt okręgu, który stanowi alegorię braku początku i końca, jak również, wspomnianej mesjaszowej miłości, która nie ma absolutnie żadnych granic. Symbolizm klejnotu odnosi się również do samego Biskupa oraz jego obowiązków względem swojej diecezji. Wieczna i niezmienna - te przymiotniki najlepiej opisują zarówno główne cechy posługi Biskupa, jak i alegoryczność podstawowego biskupiego insygnium.

Historia biskupich pierścieni

Początki pierścieni, jako symboli władzy świeckiej, datuje się na VII wiek naszej ery. Natomiast dopiero około 4 wieki później zaczęto praktykę wręczania ich również biskupom. Dawniej pierścień Biskupa pełnił również funkcję praktyczną. Tę wielokrotnie dostrzec mogliśmy na filmach, gdy wysoki hierarcha Kościoła odciskał swój pierścień w gorącym wosku. Znak ten traktowany był jako jego podpis, który uwierzytelniał dokumenty i listy, pod którym był on składany. Wtedy to biskupi swoje pierścieni nosili jedynie przy okazjach oficjalnych i liturgicznych. Obyczaj ten uległ zmianie w ostatnich dziesięcioleciach, na mocy przepisu z 1984 roku, kiedy to nakazano biskupom do ich noszenia nawet podczas wykonywania obowiązków niezwiązanych z liturgią.

W wiekach średnich ta wyjątkowa ozdoba na palcu Biskupa często zdobiona była szafirami. Niebieski kolor szlachetnych kryształów miał symbolizować czystość i niewinność osoby, która je nosiła. Zdarzają się również egzemplarze z czasów średniowiecza, które zamiast szafiru zdobione były rubinami. Pierścienie biskupie były nieco większe od typowych pierścieni, ma to związek ze sposobem ich noszenia. Bardzo często zakładano je na rękawiczki.

Każdy pierścień Biskupa stanowi unikalne dzieło sztuki jubilerskiej, a artyści zajmujący się ich tworzeniem niejednokrotnie potrafią zaskoczyć swoich klientów kunsztem wykonania, precyzją, a także umiejętnością połączenia cennych klejnotów i kruszców. Najbardziej pożądany pierścień Biskupa, to oczywiście ten wykonany ze złota.

Pektorał

Pektorał to kolejny symbol biskupiej posługi i władzy. Jest nim ozdobny krzyż noszony przez biskupa na sercu. Pektorał to alegoria chrystusowej opieki, ale także przypomnieniem o powołaniu biskupa - głoszeniu imienia Chrystusa Syna Bożego, który oddał życie, aby odkupić ludzkie grzechy. Niegdyś w biskupim pektorale umieszczano relikwie świętych, które miały stanowić obronę przed wrogami wiary. Obecnie nie stosuje się już takich praktyk. Dawniej jego noszenie wskazywało na pobożność, jednak współcześnie - od XVI wieku - wraz z pierścieniem, pektorał jest obowiązkowym elementem biskupiego stroju, nawet wtedy, gdy nie wykonuje on obowiązków liturgicznych.

Bardzo częstym widokiem jest obraz księdza biskupa w czarnej, zwyczajnej sutannie, z pektorałem i pierścieniem, które odróżniają hierarchę od zwyczajnych księży.

Pektorały i ich historia

Pektorały z języka łacińskiego oznaczają napierśniki, które dawniej noszone były zarówno przez zarówno dostojników świeckich, jak i duchownych. Obecnie stanowią one jedynie krzyże umieszczone na piersi, które zakładają wyżsi hierarchowie Kościoła.

Pierwsze pektorały pojawiły się już w starożytności. W antycznym Rzymie, Tracji, czy Egipcie, a nawet wśród społeczności celtyckiej, scytyjskiej i żydowskiej. Pektorały nosili egipscy faraonowie i arcykapłani (również żydowscy), natomiast w Rzymie uważano je za symbol władzy i dostojeństwa.

Pektorały używane przez starożytnych ludzi różniły się znacząco od tych, które noszone są przez współczesnych dostojników kościelnych. W Egipcie stanowiła je złota płytka z figuralną dekoracją ozdobiona, oczywiście, drogimi kamieniami szlachetnymi - były to insygnia władzy królewskiej. Kapłani natomiast posiadali nieco skromniejsze ozdoby, które umieszczane były na ich piersiach również w grobowcach. Dominującymi kruszcami, z których były wytwarzane to: srebro, srebro pozłacane, brąz, drewno pozłacane. Miały kształt sokoła z rozłożonymi skrzydłami, który był alegorią do postaci boga Horusa.

Pektorały w tradycji żydowskiej zbliżone były do tych egipskich, jednak posiadały elementy typowe dla ich własnej kultury i historii. Żydzi nie skąpili jednak na klejnotach, którymi ich pektorały zdobione były bardzo obficie.

Chrześcijańskie pektorały

Duchowni prawosławni i katoliccy noszą pektorały po dziś dzień. Krzyże wykonane są z kruszców szlachetnych: złota i srebra lub zostają jedynie pokryte stosowną dla jego wizerunku emalią. Oczywiście, również te współczesne, zdobione są bogato drogocennymi kamieniami szlachetnymi. Hierarchów kościelnych nie obowiązują żadne obostrzenia - ze strony Kościoła - odnośnie materiałów, czy też wykonania pektorałów. Te małe dzieła sztuki noszone są przez biskupów na sznurze lub - w Polsce po wprowadzeniu stosownych praw przez papieża Leona X - na łańcuchu. Poza ceremoniałem religijnym biskup nosi swój pektorał pod ornatem lub kapą. W okoliczności prowadzenia Mszy świętej biskup może zdecydować się na umieszczenie krzyża pod lub na ornacie.

Dostojnicy kościoła Wschodniego w czasie Mszy świętej pektorały nazywają prezbiterami. Coraz częściej pektorał - choć nie tak okazały, jak w przypadku biskupa - noszony jest również przez osoby, które służą w czasie odprawiania liturgii.